Żydowie polscy

Michał Landy, 17-letni gimnazjalista, został zamordowany przez rządowe siły porządkowe podczas manifestacji patriotycznej, która miała miejsce w Warszawie 8 kwietnia 1861 r. Okoliczności tego zdarzenia dały impuls do powstania wiersza Cypriana Kamila Norwida Żydowie polscy. Krwawo stłumiona demonstracja ludności miasta zrodziła się spontanicznie z kościelnej procesji, na czele której szedł, trzymając krzyż na wysokim drzewcu, zakonnik. Gdy ten padł ofiarą ataku wojska carskiego, z rąk śmiertelnie ranionego duchownego podjął krzyż i poniósł dalej znajdujący się obok młodzieniec. Gest ten przypłacił życiem.W 1861 roku w Warszawie miało miejsce szereg brutalnie tłumionych wystąpień patriotycznych. Najpierw posypały się aresztowania uczestników zgromadzenia zorganizowanego dla uczczenia rocznicy bitwy o Olszynkę Grochowską 25 lutego. Dwa dni później, 27 lutego, demonstrujący studenci podnieśli żądania uwolnienia aresztowanych, a także przeprowadzenia reform społecznych oraz zagwarantowania praw obywatelskich; manifestacja przerodziła się w procesję religijną, do której dołączyli ludzie różnych stanów i wyznań. Władze tym razem przypuściły szarżę konną, użyły nahajek i broni palnej, zabijając pięć osób; wojsko wtargnęło do kościołów, by siłą pojmać chroniących się tam demonstrantów. Na znak protestu wobec naruszenia przestrzeni sakralnej zamknięto warszawskie kościoły, a w geście solidarności z ludnością katolicką, decyzją rabina Izaaka Kramsztyka — również wszystkie warszawskie synagogi. Wyłoniono delegację miejską w celu prowadzenia pertraktacji z namiestnikiem carskim, Michaiłem Gorczakowem i przywrócenia spokoju publicznego (w jej skład weszli księża kanonicy Wyszyński i Stecki, rabin Meisels, przedstawiciele różnych grup społecznych i profesji, m.in. także pisarz Józef Ignacy Kraszewski i lekarz Tytus Chłubiński). Pięciu poległych godnie pochowano, wojsko ustąpiło z ulic miasta, zmieniono naczelnika policji. Jednakże nieco ponad miesiąc później, 8 kwietnia, doszło do masakry na Placu Zamkowym: Michał Landy był jedną z kilkuset ofiar zbrojnej napaści wojska rosyjskiego na bezbronny tłum manifestantów.Można uznać te wydarzenia za szczytowy punkt romantyzmu polskiego; antagonizm między społeczeństwem a władzami sięgnął zenitu, podobnie jak ton ideowej wzniosłości: religijna aura politycznego konfliktu jaśniała wzmożonym blaskiem. W tych okolicznościach Norwid sformułował swoją zastanawiającą i niejednoznaczną wypowiedź poetycką dotyczącą Żydów polskich.Wiersz Żydowie polscy wskazywany był niejednokrotnie jako wyraz pełnego szacunku stosunku do Żydów. Jeden z czołowych poetów polskiej Wielkiej Emigracji zwraca się w tym utworze do całego narodu żydowskiego, niczym do jednej osoby, zachowując ton dostojny (poczynając od niezwykłej formy wołacza „Żydowie” i epitetu „poważny”) i ustanawiając od pierwszych słów szeroką perspektywę historiozoficzną dla swej wypowiedzi. Norwid traktuje naród żydowski w kategoriach Mickiewiczowskich — jako „starszego brata w wierze”, a strofy wiersza pełne są odwołań do Biblii oraz dziejów starożytnych.W czasach Norwida powszechna była znajomość dzieła Józefa Flawiusza Wojna żydowska ukazującego dzieje walki narodu żydowskiego przeciw Rzymianom, walki heroicznej, zakończonej stłumieniem powstania i zburzeniem Świątyni jerozolimskiej po oblężeniu i zajęciu miasta. Do tej klęski, która zapoczątkowała rozproszenie narodu (diasporę), nawiązują początkowe wersy tekstu Norwida: Żydzi zostali w nich porównani do strzaskanego monumentu, którego odpryski rozsiane są po całej Europie. Natomiast skłonność do myślenia analogiami (bardzo nieprecyzyjnego, choć popularnego) sprawiała, że Polacy po upadku powstania listopadowego w losach państwa i narodu żydowskiego upatrywali przestrogę przed tym, co ich samych może spotkać. Analogii tej towarzyszyła argumentacja przekonująca, że ocalić tożsamość Polaków może jedynie głęboka religijność i wiara w to, że dzieje są realizacją boskiego planu, testamentem, że panuje w nich ład, pozorny zaś zamęt i niesprawiedliwość są przejściowe.Przy całym jednak dowartościowaniu „braterstwa w Starym Testamencie” oraz uwzniośleniu i heroizacji czynu poległego młodzieńca, nazwanego warszawskim „Machabejem” i porównanym do Dawida — w wierszu Żydowie polscy Norwida zwraca uwagę wyraźny, nienaruszalny podział: na „nas”, synów północy „z włosami płowemi”, oraz „ich”, spadkobierców Mojżesza, Dawida i Machabeuszy. A chociaż Żydzi są w wierszu przedmiotem uznania, warunkiem jego jest zachowanie przez nich wysokiego tonu, obrona „chorągwi” religijnych, czyli krzyża (symbolu wielokrotnie przewijającego się w wersach Norwidowskiego tekstu) i patriotyczne zaangażowanie. Cześć oddana zostaje przez podmiot liryczny tylko tym z „poważnego narodu”, który przeciwstawiają się Rosji (osądzonej tu jako „mongolsko-czerkieska burza”, a więc jako wyrosła z innego, azjatyckiego kręgu kulturowego, co stanowi rys specyficznej historiozofii). Bowiem dopiero kiedy również Żydzi, czyli „starsi w historii”, solidarnie z chrześcijańską ludnością kraju przeciwstawią się zaborczej władzy, ta może zostać obezwładniona: pozostanie „jak pastuch bez bydła”.Książkę polecają Wolne Lektury — najpopularniejsza biblioteka on-line.Cyprian Kamil NorwidŻydowie polscyEpoka: Romantyzm Rodzaj: Liryka Gatunek: Wiersz