Szajka

Powieść „Szajka”, po części autobiograficzna, jest szczytowym osiągnięciem pisarstwa Lajosa Grendela, węgierskiego prozaika mieszkającego na Słowacji. Mimo że jej akcja dzieje się głównie na słowacko-węgierskiej prowincji, powieść przekracza granice dyskursu mniejszościowego i kieruje się w stronę powieści otwartej. Tematycznie jest ona bardzo bliska spraw, które obecnie rozpalają dyskusje tożsamościowe w większości krajów Europy Środkowej. Ta intelektualna proza będzie nie lada gratką dla każdego czytelnika, który lubi i eksperyment formalny, i soczystą narrację. Będzie też interesująca dla badaczy idei, albowiem Grendel daje w niej idealny przekrój stanu ducha środkowoeuropejskiego w drugiej połowie XX wieku. Opowieść o duchu prowincji z zagadką kryminalną w tle, przedstawiona z punktu widzenia wielu postaci, których losy łączy miejsce, miasteczko na słowacko-węgierskim pograniczu. Bohaterów powieści scalają pasywizm i oportunizm, dla pocieszenia zwane tutaj umiejętnościami adaptacyjnymi. Pewnie stąd w tytule słowo „szajka”. Ci pozornie niezwiązani ze sobą ludzie mimo wszystko są zorganizowani – jednoczy ich pragnienie życia płynącego z prądem dziejów. Zależy od nich niewiele, w nierozerwalnym splocie przeznaczenia i przypadku wyraźnie dominuje przypadek. Wolność, która jest kwestią wyboru, rozumieją jako dążenie do przyjemności, bo, jak mówi jedna z bohaterek powieści: „Od wolności lepsze jest ciupcianie, no i leczo”. Ten amoralny świat obserwuje i opisuje nadrzędny narrator, który niby wędrowniczek przerzuca sobie przez ramię kij zwieńczony siatką o drobnych oczkach i odbywa kurs po okolicy, chwytając ludzkie głosy i dźwięki miejsc, zanim wślizgną się pod progi domów, wnikną w mury kamienic i wtopią w kurz na poddaszach. “Szajka” to kronika dwudziestego wieku z perspektywy powiatowej i gminnej Europy Środka. Twórczość Lajosa Grendela nie jest obca polskim czytelnikom. W 2014 roku ukazał się u nas zbiór opowiadań “Poświęcenie hetmana” (Vezéráldozat, 1996), w 2016 roku powieść “Dzwony Einsteina” (1992, Einstein harangjai) – obie staraniem Biura Literackiego – a w 2018 roku oficyna Pogranicze wydała “Życie w cztery tygodnie” (Négy hét az élet, 2011). Miłosz Waligórski, tłumacz książki w ramach programu „Portrety przekładu” opowiada o książce Lajosa Grendela „Szajka”: https://dzientlumacza.pl/tlumacz/milosz-waligorski/ Lajos Grendel (1948–2018) – pisarz węgierski. Urodził się w Levicach (Léva) na Słowacji. W mieście rodzinnym zdał maturę, studia odbył w Bratysławie (filologie węgierska i angielska). Do roku 1990 pracował w wydawnictwie Madách. Piastował stanowisko prezesa Stowarzyszenia Pisarzy Słowackich, redaktora naczelnego czasopisma „Irodalmi Szemle” (Przegląd Literacki) oraz wydawnictwa Kalligram (1993–1996). Za swoją twórczość otrzymał liczne wyróżnienia, m.in. Nagrodę Stowarzyszenia Pisarzy Słowackich, nagrody im. Imrego Madácha, Attili Józsefa, Tibora Déryego, Lajosa Kossutha i Sándora Máraiego. Wydał powieści: “Éleslövészet” (1981, Ostre strzelanie), “Galeri” (1982, Szajka), “Áttételek” (1985, Transmisje), “Szakítások” (1989, Zerwania), “Thészeusz és a fekete özvegy” (1991, Tezeusz i czarna wdowa), “Einstein harangjai” (1992, Dzwony Einsteina), “És eljön az Ő országa” (1996, I nadejdzie jego kraj), “Tömegsír” (199, Masowy grób), “Nálunk, New Hontban” (2001, U nas w New Honcie), “Mátyás király New Hontban” (2005, Król Maciej w New Honcie), “Négy hét az élet” (2011, Życie w cztery tygodnie), “Távol a szerelem” (2012, Daleko jest miłość), “Az utolsó reggelen” (2013, Ostatniego ranka), “Bukott angyalok” (2017, Upadłe anioły); zbiory opowiadań: “Hűtlenek” (1979, Niewierni), “Bőröndök tartalma” (1987, Zawartość walizek), “Az onirizmus tréfái” (1993, Wybryki oniryzmu), “Vezéráldozat” (1996, Poświęcenie hetmana), “Szép históriák” (2001, Piękne historie), “A szabadság szomorúsága” (2003, Gorycz wolności), “Rossz idők járnak” (2016, Idą złe czasy); tomy publicystyki i esejów: “Rosszkedvem naplója” (1992, Dziennik mojego przygnębienia), “Hazám”, “Abszurdisztán” (1998, Moja ojczyzna, Absurdystan), “A tények mágiája: Mészöly Miklós időskori prózája” (2020, Magia faktów, późna proza Miklósa Mészölya). Napisał także historię współczesnej literatury węgierskiej “A modern magyar irodalom története” (2010). Książki Lajosa Grendela przełożono na francuski, włoski, angielski, słowacki, niemiecki, bułgarski, rosyjski, serbski i polski.